एक राजाको अभिव्यक्तिबाट किन सयौं राजा झस्किए ?

केही दिनअघि नेपालका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रबहादुर शाहले देशमा पुनः राजसंस्थाको आवश्यकता रहेको भन्दै दिएको अभिव्यक्तिले नेपालको राजनीतिक वृत्तमा ठूलै तरंग ल्याएको छ। प्रजातन्त्र दिवसको पूर्वसन्ध्यामा ज्ञानेन्द्रले ‘राष्ट्र जोगाउन आफूलाई सहयोग गर्न देशवासीलाई अपिल’ गरेपछि त्यसले नेपाली राजनीतिलाई तरंगित बनायो । उक्त अभिव्यक्तिपछि देशका विभिन्न सहरमा राप्रपाका कार्यकर्ताले उनको पक्षमा सडक र्‍याली र प्रदर्शनहरू गरे । पोखरामा उनले स्वर्गीय राजा वीरेन्द्रको सालिक अनावरण गरे । आइतबार पोखराबाट काठमाडौं फर्कंदा उनलाई लिन त्रिभुवन विमानस्थल परिसरमा राप्रपाका नेता–कार्यकर्ता पुगे । प्रदर्शनकारी राजावादी समूहले उनलाई निर्मल निवास पुर्‍यायो । यो अभिव्यक्ति केवल एक व्यक्तिको विचारमा सीमित रहेन, बरु यसले सत्ताधारी दलका शीर्ष नेताहरू र विगतमा राजतन्त्रको अन्त्यका लागि एकजुट भएका राजनीतिक शक्तिहरूलाई समेत आत्तिएको र झस्किएको अवस्थामा पुर्‍याएको छ। नेपाली कांग्रेस र नेकपा (एमाले) जस्ता ठूला दलका नेताहरूले सार्वजनिक मञ्च र सामाजिक सञ्जालमार्फत् “राजतन्त्र फर्कने सपना नदेखे हुन्छ“ भन्दै कडा प्रतिक्रिया जनाइरहेका छन्। यस्तो प्रतिक्रिया किन आयो ? एक व्यक्तिको बोलीले किन यति धेरै राजनीतिक नेताहरूको मनमा डर पैदा गर्‍यो ? नेपाल २०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा प्रवेश गरेको भए पनि, पछिल्ला वर्षहरूमा नेपाली जनतामा असन्तोष बढ्दै गएको छ। राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, सुशासनको अभाव, मूल्यवृद्धि, र जनताको चाहनाको बेवास्ताले आम नागरिक निराश भएका छन्। यस्तो अवस्थामा ज्ञानेन्द्र शाहको अभिव्यक्तिले नयाँ बहस जन्माएको छ।

ज्ञानेन्द्र शाहले पटक–पटक देशको संकट र अस्थिरताको समयमा आफ्नो उपस्थिति र राजसंस्थाको औचित्यबारे कुरा उठाउँदै आएका छन्। तर, पछिल्लो अभिव्यक्ति विशेष रूपमा सशक्त र समयसान्दर्भिक देखिन्छ। नेपालमा लामो समयदेखि राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, कुशासन र जनताको अपेक्षा पूरा गर्न नसक्ने नेतृत्वको शृंखला चलिरहेको छ। यस्तो अवस्थामा पूर्वराजाको यो भनाइले जनताको असन्तुष्टिलाई प्रतिनिधित्व गरेको हुन सक्छ। उनले देशको पहिचान, एकता र स्थायित्वका लागि राजसंस्थाको आवश्यकता रहेको तर्क गरेका छन्, जुन कुरा कतिपय नेपाली जनताको मनमा गढेको असन्तुष्टिसँग मेल खान्छ।

यो अभिव्यक्ति यस्तो समयमा आएको छ, जतिबेला नेपालका प्रमुख राजनीतिक दलहरू आन्तरिक कलह र सत्ताको खेलमा अल्झिएका छन्। नेपाली कांग्रेस र नेकपा (एमाले) को गठबन्धन सरकारले जनताका आधारभूत आवश्यकताहरू पूरा गर्न नसकेको गुनासो बढ्दो छ। यस्तोमा ज्ञानेन्द्रको भनाइले जनताको निराशालाई सम्बोधन गर्ने प्रयास गरेको देखिन्छ, जसले राजनीतिक नेताहरूलाई आफ्नो साखमाथि प्रश्न उठेको महसुस गराएको छ।
ज्ञानेन्द्रको अभिव्यक्तिपछि सत्तारुढ दलका नेताहरूले जुन तदारुकताका साथ प्रतिक्रिया जनाए, त्यसले उनीहरूको मनमा गहिरो असुरक्षा र डर रहेको संकेत गर्छ। नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा, प्रधानमन्त्री तथा नेकपा (एमाले) का अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलगायतका नेताहरूले “गणतन्त्र संस्थागत भइसकेको“ र “राजतन्त्र फर्कने कुनै सम्भावना नरहेको“ भन्दै एकपछि अर्को वक्तव्यबाजी गरेका छन्। सामाजिक सञ्जालमा समेत उनीहरूका समर्थक र नेताहरूले “राजतन्त्रको सपना नदेख्न“ चेतावनी दिइरहेका छन्। यो प्रतिक्रियाको तीव्रता र व्यापकताले एउटा प्रश्न उठाउँछ– यदि राजतन्त्र फर्कने सम्भावना नै छैन भने यति धेरै डर किन ?
यसको जवाफ जनताको बढ्दो निराशा र राजनीतिक दलहरूप्रतिको अविश्वासमा लुकेको छ। २०६२/६३ को जनआन्दोलनपछि राजतन्त्रको अन्त्य भई गणतन्त्र स्थापना भए पनि नेपाली जनताले अपेक्षा गरेको समृद्धि, सुशासन र स्थिरता अझै प्राप्त गर्न सकेका छैनन्। बारम्बार सरकार परिवर्तन, नेताहरूको सत्तालोलुपता र भ्रष्टाचारका घटनाले जनतामा एकखाले कुण्ठा पैदा भएको छ। यस्तो अवस्थामा ज्ञानेन्द्रको अभिव्यक्तिले जनताको त्यही कुण्ठालाई छोएको हुन सक्छ, जसले नेताहरूलाई आफ्नो वैधानिकता र प्रभावमाथि संकट आएको महसुस गराएको छ।
नेपालमा राजतन्त्रको इतिहास लामो र जटिल छ। शाहवंशीय राजाहरूले देशको एकीकरणदेखि आधुनिक नेपालको निर्माणसम्म महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। तर, २००७ सालको प्रजातन्त्र स्थापनापछि र खासगरी ज्ञानेन्द्रको शासनकालमा राजतन्त्रले जनताको विश्वास गुमाउँदै गएको थियो। २०६२/६३ को आन्दोलनले त्यसलाई औपचारिक रूपमा अन्त्य गर्‍यो। तर, गणतन्त्र आएको डेढ दशकभन्दा बढी समय बितिसक्दा पनि जनताले ठोस परिवर्तन अनुभव गर्न नसक्नुले कतिपयलाई विगतको सम्झनातिर फर्कन बाध्य बनाएको छ।

सामाजिक सञ्जाल र सर्वेक्षणहरूमा देखिएको एकखाले धारणा के हो भने, कतिपय नेपालीहरूले “राजतन्त्र भएको बेला त कम्तीमा स्थिरता र पहिचानको भावना त थियो“ भन्ने तर्क गर्न थालेका छन्। यो भावना राजतन्त्र फर्काउनुपर्छ भन्ने मागभन्दा पनि वर्तमान नेतृत्वप्रति चरम असन्तुष्टिको परिणाम हो। ज्ञानेन्द्रको अभिव्यक्तिले यही भावनालाई बल दिएको छ, जसले नेताहरूलाई “के जनताले हामीलाई अस्वीकार गरेर पुरानो व्यवस्थातिर फर्कन खोज्दै छन् ?“ भन्ने डर पैदा गरेको देखिन्छ।

“सयौं राजा“ को संकट
यहाँ “सयौं राजा“ भन्नाले वर्तमान राजनीतिक नेताहरूलाई संकेत गरिएको छ, जो गणतन्त्रको नाममा सत्ताको बागडोर सम्हालिरहेका छन्। उनीहरूले जनताको मतबाट निर्वाचित भएर शासन गर्ने अधिकार प्राप्त गरेका छन्, तर व्यवहारमा उनीहरूको कार्यशैली र जीवनशैलीले जनताबाट टाढिएको देखिन्छ। भ्रष्टाचार, नातावाद र सत्ताको दुरुपयोगका घटनाले उनीहरूलाई “नयाँ राजा“ को रूपमा चित्रण गर्न थालिएको छ। यस्तोमा एक पूर्वराजाको अभिव्यक्तिले उनीहरूको सत्ताको वैधानिकतामाथि नै प्रश्न उठाइदिएको छ।